स्थानीय तहले नीति तथा कार्यक्रम र वजेट तर्जुमा गर्दा ध्यान दिनुपर्ने महत्वपूर्ण विषयहरु

-


     डा. खिमलाल देवकोटा    
     असार १२ गते २०७८


अहिले स्थानीय तहहरु नीति तथा कार्यक्रम र वजेटको तयारीमा छन । अन्यथा बाहेक, हाल निर्वाचित जनप्रतिनिधिहरुका लागि यो अन्तिम नीति तथा कार्यक्रम र बजेट हुनेछ । निश्चय पनि स्थानीय तहले छोटो अवधीमा धेरै र देखिने काम गरेका छन । कोभिड-१९ को व्यवस्थापन लगायतमा स्थानीय तहले गरेका कामहरु सराहनीय छ ।
केही पालिकाका पदाधिकारीहरु लगायतकाले मसँग नीति तथा कार्यक्रम र वजेटका लागि सुझाव माग्नु भएको थियो । मैले शशर्ती संविधान र कानून भित्र रही केही सुझावहरु वुँदागत रुपमा दिएको थिए ।
ती सुझावलाई सवैका जानकारीका लागि सार्वजनिक गरेको छु । विश्वाश छ । यी सुझावहरु पालिकाको नीति तथा कार्यक्रम र वजेट तर्जुमा लगायतका लागि उपयोगी हुनेछन । पालिकाहरुको नीति तथा कार्यक्रम तर्जुमाको यस महत्वपूर्ण घडीमा यी सुझावहरु पालिका र सरोकारवाला सवैका लागि लाभान्वित हुनेछन ।

१. नगर प्रहरी
• नगरप्रहरीको गठन, सच्चालन, व्यवस्थापन, नियमन सम्वन्धि नीति, कानून, मापदण्डको निर्माण र कार्यान्वयन
• आवश्यकताका आधारमा गठन गर्ने
• ठाँउ परिस्थितीका आधारमा वडागत रुपमा जनताको सेवासँग आवद्ध गर्ने
• नागरिकलाई तर्साउने भन्दा पनि सेवकका रुपमा नगरी प्रहरीलाई उभ्याउने कार्यको थालनी गर्ने
२. सहकारी संस्था
• कानूनको तर्जुमा गर्ने
• पत्येक नागरिकलाई सहकारीमा आवद्ध गराउने
• वडा र टोल–टोलमा सहकारी सुपथ पसलहरु सच्चालन गर्ने
• उत्पादन र रोजगारीमा आवद्ध सहकारीलाई पुरस्कार दिने
• सहकारीसंगको समन्वयमा एक घर एक रोजगारी अभियान चलाउने ( विशेष गरी ग्रामिण खालका स्थानीय तह, शहरी क्षेत्रमा उधोग वाणिज्य संघ, आदिसँग समन्वय गरेर)
३. एम.एम.सच्चालन
• १०० वाटसम्मको लगत राख्ने, स्वीकृत दिने
• सहकारी मार्फत सच्चालनमा जोड दिने
• असल अभ्यासका कामहरु र उत्पादन/रोजगारीसँग सम्वन्धि समचारहरु प्रसारणमा प्रेरित गर्ने
४. स्थानीय कर
• राजश्व परामर्श समितिको क्रियाशीलता, कार्यविधी तर्जुमा
• राजश्व सुधार कार्ययोजना, प्रदेशसँगको सहकार्य, तथ्यंकहरुको यद्यावधिक
• सम्पति करको यद्यावधिक ( दायरा फराकिलो ), स्वच्छिक सम्पति घोषणा अभियान
• वडागत रुपमा कर संकलन
• कर संकलनका आधारमा वडागत वजेट वाँडफाँड
• नक्शापास दस्तुरलाई व्यवस्थित
• न्यूनतम शूल्कमा वडागत रुपमा नक्शा निर्माण र स्वीकृत
• करदाता मैत्री सेवा, करदाताहरुलाई पुरस्कृत
५. स्थानीय सेवाको व्यवस्थापन
• नीति, मापदण्ड, कार्यान्वयन र नियमनमा जोड
• वडातहमा पर्याप्त जनशक्ति
• रु ५० लाखभन्दा तलका सवै कामहरु वडातहमा
• जनशक्तिको व्यवस्थापन, वृत्ति विकास
• कामको वाँडफाँड, पुरस्कार र दण्डप्रणाली
• सूचना तथा सच्चार र प्रविधिसँगको आवद्धता

• निर्वाचित जनप्रतिनिधि र शिक्षकका छोराछोरी अनिवार्य रुपमा सरकारी विद्यालयमा भर्ना/प्राथामिकता
• स्थानीय पाठयक्रम,
• शिक्षकहरुको क्षमता अभिवृद्धि, विद्यालय गाभ्ने
• शतप्रतिशत साक्षरता अभियान ( अति गरिव सिमान्तकृतका छोरा छोरीलाई छात्रावृत्ति, वावु आमालाई रोजगार )

६. स्थानीय तथ्यांक र अभिलेख संकलन
• नीति, कानून, मापदण्ड, योजना, कार्यान्वयन र नियमन
• हरेक सूचनाहरुको यद्यावधिक/म्युनिसिपल सेन्सस
• अलग्गै पोर्टल
७. स्थानीय स्तरका विकास आयोजना तथा परियोजनाहरु
• परियोजना वैक तर्जुमा वर्षको रुपमा विकास गर्ने
• आयोजना तथा कार्यक्रमहरुको स्पस्ट प्राथामिकीकरण
• आम्दानी, रोजगारी र दीर्घकालिन महत्वका आयोजनाहरुलाई महत्व
• आयोजनाहरुको वर्गिकरण ( संघीय र प्रादेशिक योजनाहरको लिस्ट समेत )
• श्रम वैकको तर्जुमा र परियोजनाहरु सच्चालन
• वहुवर्षीय, क्रमागत आयोजनाहरुको स्पस्ट आधार
• राष्ट्रिय भवन संहिताको अनिवार्य रुपमा पालना
• सुरक्षित वस्ती विकास
• हरेक वस्तीमा दमकल, एम्वुलेन्स पुग्ने वाटो
• ठूला मेशिनरी सामग्री/डोजर प्रयोगमा निरुत्साहित, लेवर ईन्टेन्सिव प्रविधिमा जोड
८. आधारभूत र माध्यमिक शिक्षा
• ऐन,कानूनको तर्जुमा र कार्यान्वयन
• सहकारी विद्यालयमा जोड
• निर्वाचित जनप्रतिनिधि र शिक्षकका छोराछोरी अनिवार्य रुपमा सरकारी विद्यालयमा भर्ना/प्राथामिकता
• स्थानीय पाठयक्रम,
• शिक्षकहरुको क्षमता अभिवृद्धि, विद्यालय गाभ्ने
• शतप्रतिशत साक्षरता अभियान ( अति गरिव सिमान्तकृतका छोरा छोरीलाई छात्रावृत्ति, वावु आमालाई रोजगार )
• विद्यालयमा जंकफूडलाई वन्देज/ तिरस्कार अभियान
• विद्यालयहरुका वीचमा प्रतिस्पर्धा, विद्यालय र शिक्षकहरुलाई पुरस्कृतगर्ने व्यवस्था, कार्यसम्पादनका आधारमा अनुदान
• सुविधासम्पन्न पुस्तकालय
• विद्यार्थीहरुलाई उत्पादनसँग जोडन, सरकारी वाँझो जमिनको प्रयोग
९.आधारभूत स्वास्थ्य र सरसफाई
• अस्पतालको स्थापना र सुदृढीकरण
• डक्टरसहितको जनशक्तिको व्यवस्था
• प्रत्येक वडामा स्वास्थ्य चौकीको स्थापना सुदृढीकरण
• घुम्तिस्वास्थ्य सेवा
• चोक चोकमा सार्वजनिक सौचालय
• घर घरमा नर्सिग सेवा
१०. स्थानीय वजार व्यवस्थापन, वातावरण संरक्षण र जैविक विविधता
• स्थानीय व्यापार, उपभोक्ताको अधिकार लगायतका लागि कानून, मापदण्डको निर्माण
• स्थानीय उत्पादनको मूल्य निर्धारण र अन्य वस्तु तथा सेवाहरुको मूल्यमा एकरुपता
• स्थानीय सामाग्रीहरुको दररेट निर्धारण
• वजारहरुको नियमिति अनुगमन
• प्रत्येक वडामा वजारको व्यवस्था
• किसानको उत्पादनलाई वजारमा सहजीकरण
• प्लास्टिकजन्य सामाग्रीको उत्पादन र वितरणमा रोक
• नक्शापास गर्दा अनिवार्य रुपमा कम्तिमा ५ वटा रुख ( अवस्था हेरेर )
• सार्वजनिक जमिनमा हरियाली, सडकको दाँया वायाँ फल दिने रुखहरु
११. स्थानीय सडक, ग्रामिण सडक, कृषि सडक , सिचाई
• सडकको मापदण्ड, गुरुयोजना
• यद्यावधिक विवरण
• पालिका केन्द्र र वडाको केन्द्र पिच सडक
• वडा, टोल–टोलमा पोखरी
१२. गाँउसभा, नगरसभा, स्थानीय अदालत, मेलमिलाप र मध्यस्थताको व्यवस्थापन
• सभाको नीति, कानून र कार्यविधी
• विषयगत समिति, स्रोत अनुमान र वजेट सिमा निर्धारण समिति, बजेट तथा कार्यक्रम तर्जुमा समिति, आदि सवैको कार्यविधी
• महत्वपूर्ण कामहरुको दस्तावेज
• स्थानीय अदालतको अभ्यास

निश्चय पनि स्थानीय तहले छोटो अवधीमा धेरै र देखिने काम गरेका छन । कोभिड-१९ को व्यवस्थापन लगायतमा स्थानीय तहले गरेका कामहरु सराहनीय छ ।

१३. स्थानीय अभिलेख व्यवस्थापन
• सूचना तथा अभिलेख केन्द्रको स्थापना
• सार्वजनिक सम्पति, जग्गा, आदि लगायतको अभिलेख
१४. घरजग्गा धनीपूर्जा वितरण
• भूमिको वर्गिकरण र लगत
• भूमि वैक
• सार्वजनिक जग्गाको संरक्षण
१५. कृषि तथा पशुपालन, कृषि उत्पादन व्यवस्थापन, पशु स्वास्थ्य, सहकारी
• कृषि तथा पशु स्वास्थ्य सम्वन्धी स्थानीय नीति
• कृषि विउ केन्द्रको स्थापना
• उन्नत जातका पशु केन्द्रको स्थापना र वितरण
• कृषि तथा पशु क्षेत्रमा उत्पादनका आधारमा अनुदान, विमाको सुविधा
• माछा उत्पादनमा सहयोग
१६. जेष्ठ नागरिक, अपांगता भएका व्यक्ति र अशक्तहरुको व्यवस्थापन
• आवश्यक कानूनको तर्जुमा र कार्यान्वन
• जेष्ठ नागरिक क्लव, आश्रय स्थलको सच्चालन र व्यवस्थापन
• सासु ससुरा स्यार्ने वुहारीहरुलाई सम्मान कार्यक्रम (ठाँउ विशेषका आधारमा)
१७. वेरोजगारको तथ्यांक संकलन
• विवरण यद्यावधिक
• विभिन्न निकायहरुसँगको समन्वयमा घर घरमा रोजगारी कार्यक्रम सच्चालन
• श्रमप्रविधि मा जोड
• वडा वडामा तालिम केन्द्रहरुको निर्माण र सच्चालन
• रोजगार सूचना केन्द्रको सच्चालन र व्यवस्थापन
• वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त ज्ञान, सिप र उधमशिलताको उपयोग
• वेरोजार यूवालाई स्वरोजगार वन्न विना व्याज सहयोग
१८. कृषि प्रसारको व्यवस्थापन, संचालन र नियन्त्रण
• स्थानीय नीति
• घर घरमा कृषि तथा प्राविधिक सेवा
• टोल टोलमा सुपथ कृषि सामाग्रीहरुको पसल (सहकारीको समन्वयमा )
• पराम्परागत कृषि सामाग्री निर्माणकर्ताहरुको संरक्षण र वजारीकरणमा सहयोग
१९. खानेपानी तथा जलविधुत आयोजना, वैकल्पिक ऊर्जा
• स्थानीय खानेपानी सम्वन्धि मापदण्ड, नीति, नियमन
• एक मेगावट सम्मका जलविधुत आयोजना सम्वन्धि स्थानीय नीति र कार्यान्वयन
२०. विपद व्यवस्थापन
• स्थानीय नीतिको तर्जुमा
• अन्तर तह समन्यमा जोड
• राहत वितरण तथा पुनस्थानामा समन्वय
• विपद जोखिम क्षेत्रको नक्शाकंन, वस्तीहरुको पहिचान र हस्तान्तरण
२१. जलाधार, वन्यजन्तु, खानी तथा खनिज पदार्थको संरक्षण
• स्थानीय नीति
• परम्परागत पानी मूहानको संरक्षण
२२. भाषा, संस्कृति र ललितकलाको संरक्षण
• स्थानीय भाषा, संस्कृति र ललितकलाको संरक्षण सम्वन्धि नीति र कार्यक्रमहरु

अन्य थप केही कार्यक्रमहरु
• कोरोनाबाट अति प्रभावित वर्ग र क्षेत्रलाई लाभ पुग्ने
• टुक्रे आयोजनाहरु समिक्षा गरी अत्यावश्यक वाहेक सवै हटाउने
• आयोजना छनौटको प्राथामिकता र मापदण्डलाई आधार/जोड दिने
• आवधिक योजनासंग पूर्ण आवद्धता गराउने
• अवण्डामा वजेट नराख्ने
• लक्षित समुदाय केन्द्रित र नतिजामुखि कार्यक्रममा जोड,
• स्वदेशी वस्तु र सेवा प्रयोगमा जोड
• वित्तीय अनुशासन र सुशासनमा जोड ।
• सहभागितामूलक योजना तर्जुमा प्रक्रिया तथा समयसीमाको कठोर पालना गर्ने
• सार्वजनिक निजी साझेदारीमा जोड
• जवाफदेही प्रणालीको सुनिश्चितता गर्ने, कार्यसम्पादन मापनसँग आवद्ध गर्ने,
• वालगृहहरुको निर्माण
• प्रत्येक नागरिकहरुको निशूल्क वैक खाता
• एक वा दुई छोरी जन्माएर परिवार नियोजन गर्ने दम्पतिलाई सम्मान/पुरस्कार
• खेती योग्य जमिन बाँझो राखेमा जरिवाना, उत्पादनमा संलग्नलाई अनुदान
• घर घरमा नर्सिङ सेवा संचालन
• शून्य होम डेलिभरी सेवा
• छोरी वुहारी उच्च शिक्षा कार्यक्रम
• विद्यार्थीको दूर्घटना विमा तथा विद्यार्थीसँग करेशावारी कार्यक्रम (राष्ट्रिय सभा सदस्य समेत रहेका संघीयताविद् डा. खिमलाल देवकोटाले व्यक्त गरेका यी धारणा उहाँको फेसबुकबाट साभार गरिएको हो।)

यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?